Zgodnie z art. 95 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka z poszanowaniem jego godności i praw. Do pieczy nad osobą dziecka należy przede wszystkim: obowiązek i prawo do wychowania dziecka, troska o prawidłowy rozwój psychiczny, fizyczny i duchowy, dbałość o rozwijanie zdolności i talentów, zapewnienie odpowiedniego poziomu wiedzy wg zdolności i predyspozycji dziecka, wpajanie zasad moralnych i zasad współżycia społecznego, kształtowanie prawego charakteru, obowiązek i prawo kierowania dzieckiem, określenie miejsca pobytu, odebranie od osoby nieuprawnionej, czasowe powierzenie dziecka innej osobie, wybór szkoły, zajęć pozalekcyjnych, kontrola spędzania wolnego czasu, udzielanie dziecku pomocy i rady przy podejmowaniu przez nie decyzji, oddziaływanie na dziecko własnym przykładem i autorytetem; obowiązek zapewnienia dziecku środków na jego utrzymanie: zabezpieczenie warunków życia niezbędnych dla rozwoju dziecka, zapewnienie wyżywienia, odzieży, warunków mieszkaniowych, opieki lekarskiej, poczucia bezpieczeństwa polegającym na emocjonalnym wsparciu, bliskości i akceptacji; obowiązek dbałości o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi, iż dziecko do pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską, która to władza przysługuje obojgu rodzicom. Każde z rodziców jest uprawnione i zobowiązane do wykonywania władzy rodzicielskiej, jeżeli nie została mu ona odebrana lub ograniczona. Zgodnie z art. 95 § 3 k.r.o. władza rodzicielska powinna być wykonywana tak jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Ingerencja Sądu we władzę rodzicielską jest uzasadniona jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, poprzez niewykonywanie przez rodziców wyżej wymienionych obowiązków rodzinnych. Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić jeżeli dobro dziecka jest zagrożone. Wtedy też sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia, a w szczególności może zobowiązać rodziców do określonego zachowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wydanych zarządzeń. W praktyce, ograniczenie władzy rodzicielskiej obojga rodziców następuje poprzez skierowanie ich do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną i poradnictwem, z jednoczesnym zobowiązaniem ich do podjęcia terapii rodzinnej, bądź konsultacji z psychologiem w stosownym wymiarze (np. raz na 2 tygodnie/ raz w miesiącu) w celu wyciszenia konfliktu. Obowiązek ten poddawany jest nadzorowi kuratora sądowego, poprzez zobowiązanie go do składania Sądowi sprawozdań w określonym wymiarze czasowym (np. raz na kwartał). Sąd może również poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego. Takie rozstrzygnięcia najczęściej zapadają w wyroku rozwodowym, lub w odrębnym postępowaniu o ograniczenie władzy rodzicielskiej prowadzonym przed Sądem Rejonowym. Najdalej idącym ograniczeniem władzy rodzicielskiej jest odebranie rodzicom osobistej pieczy nad dzieckiem poprzez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej.

Przesłanki do pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej określa art. 111 k.r.o., który stanowi, że sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej w trzech przypadkach. Jeżeli: władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody, rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że jako rażące Sąd ocenić może zaniedbania wieloletnie, długotrwałe, krzywdzenie dziecka, bicie, spowodowanie urazów dziecka, długoletnie nadużywanie alkoholu, patologie rodzinne, na przykład przestępczość, w którą dany rodzic popada, pozbawienie wolności, czy też opuszczenie dziecka.

W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić. Jednak Sąd nie tylko musi rozważyć czy przyczyna, dla której poprzednio wydano orzeczenie w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej faktycznie ustała, ale również czy przywrócenie władzy rodzicielskiej jest w danych okolicznościach zgodne z dobrem dziecka.

Zarząd majątkiem dziecka

Generalną zasadą wykonywania władzy rodzicielskiej jest dobro dziecka. Przesłanka dobra dziecka ma też podstawowe znaczenie przy zarządzie jego majątkiem, przez który należy rozumieć zarówno aktywa, jak też pasywa. Sytuacja majątkowa dziecka staje się tym bardziej złożona, im bardziej na jego majątek składają się przedmioty znacznej wartości. Źródłem majątku dziecka może być bowiem darowizna, dziedziczenie (zapis) ustawowe lub testamentowe, oraz roszczenia odszkodowawcze, łącznie z roszczeniami z tytułu zadośćuczynienia (art. 445, art. 446 § 4 oraz art. 448 k.c.) lub odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej dziecka (art. 446 § 3 k.c.). Niektóre przedmioty majątkowe, takie jak: świadczenia alimentacyjne, świadczenia z tytułu zabezpieczenia społecznego, stypendia, świadczenia rentowe lub odszkodowawcze, zasądzone na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, mają specjalne przeznaczenie a rozporządzanie nimi przez rodziców winno być oceniane jako wykonywanie pieczy nad osobą, a nie nad majątkiem dziecka. Niektóre jednak czynności związane z władzą rodzicielska rodzice muszą uzyskać zgodę sądu. Ustawodawca w art. 101 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadził zasadę, zgodnie z którą rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Wyróżniono zatem dwie sytuacje, pierwsza z nich ma miejsce, jeżeli rodzice jako przedstawiciele ustawowi, dokonują czynności prawnej w imieniu dziecka, oraz drugą, kiedy to wyrażają zgodę na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu przez dziecko. Celem tego przepisu jest ograniczenie możliwości działania przez rodziców na szkodę dziecka. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera jednak katalogu czynności, które wymagają zezwolenia władzy opiekuńczej, posługując się ogólnym pojęciem czynności przekraczających zwykły zarząd. Do czynności wymagających zezwolenia sądu opiekuńczego, a tym samym przekraczających zakres zwykłego zarządu, orzecznictwo Sądu Najwyższego zalicza m.in. odrzucenie spadku, złożone w imieniu małoletniego w sprawie o dział spadku, oświadczenia, że zrzeka się należnych małoletniemu spłat spadkowych, złożenie przez rodzica małoletniego współwłaściciela nieruchomości oświadczenia o ustanowieniu hipoteki na udziale w nieruchomości należącym do małoletniego. Do czynności przekraczających zwykły zarząd zalicza się także czynności podejmowane w postępowaniu sądowym, np. zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych w imieniu małoletnich dzieci wobec osoby zobowiązanej do wynagrodzenia szkody.

W sytuacji, gdy sąd otrzyma informację, że rodzice nieprawidłowo wykonują zarząd majątkiem dziecka to w zależności od potrzeby może: poddać rodziców takim ograniczeniom, jakim podlega opiekun, ograniczyć zarząd rodziców na podstawie art. 104 § 1 k.r.o. i „nakazać rodzicom, żeby sporządzili inwentarz majątku dziecka i przedstawili go sądowi oraz zawiadamiali sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku”, lub – w drodze ograniczenia władzy rodzicielskiej, na podstawie art. 109 § 2 k.r.o. – odebrać rodzicom zarząd majątkiem i powierzyć go innemu zarządcy.