Obowiązek alimentacyjny, potocznie zwany alimentami, to przede wszystkim dostarczanie środków utrzymania, celem zaspokojenia m.in.: bieżących potrzeb konsumpcyjnych, kosztów wyżywienia, odzieży, kosztów leczenia, opieki i rehabilitacji, a w miarę potrzeby także środków wychowania, czyli pokrycia kosztów kształcenia, oraz zapewnienia wypoczynku i rozrywki. Ogólną przesłanką powstania obowiązku alimentacyjnego jest pozostawanie w niedostatku. Wyjątek dotyczy obowiązku świadczeń rodziców wobec dzieci, gdzie podstawą świadczeń na rzecz dzieci jest ich stan niesamodzielności, który uniemożliwia im zaspokojenie swych usprawiedliwionych potrzeb.
Zakres i wysokość świadczeń alimentacyjnych zależy od dwóch czynników: usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, przy czym zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb może przybrać zarówno formę świadczenia pieniężnego, albo może polegać – w całości, lub w części – na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego.
Najbardziej powszechny charakter ma obowiązek alimentacyjny rodzica wobec dziecka, jednak kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: kro) przewiduje również obowiązek alimentacyjny dziecka na rzecz rodzica, obowiązek alimentacyjny między małżonkami, czy też obowiązek ojca dziecka pozamałżeńskiego zapewniania matce tego dziecka środków utrzymania.
Alimenty na dziecko
Prawną podstawą powództwa o zasądzenie alimentów jest art. 133 § 1 kro, zgodnie z którym do świadczeń alimentacyjnych wobec dzieci zobowiązani są oboje rodzice, niezależnie od tego, czy żyją razem z dzieckiem, czy też oddzielnie. Jeśli rodzice nie mieszkają razem i dziecko mieszka u jednego z rodziców, pozostając pod jego bezpośrednim „nadzorem”, nie zwalnia to drugiego z rodziców od udziału w kosztach utrzymania i wychowania dziecka. Co więcej, udział takiego rodzica w finansowaniu kosztów utrzymania dziecka nie może być niższy, niż tego z rodziców, na którym dodatkowo spoczywa ciężar wychowania małoletniego. Rodzice – w zależności od swoich możliwości – zobowiązani są zapewnić dziecku środki do zaspokojenia jego potrzeb fizycznych i duchowych (wyżywienie, odzież, środki higieny osobistej, leczenie w razie choroby), a także środki wychowania, kształcenia, dostarczania rozrywek i wypoczynku. Przy ocenie, która z potrzeb powinna być uznana za usprawiedliwioną należy brać z jednej strony możliwości finansowe rodziców, z drugiej zaś zakres i rodzaj potrzeb dziecka. Trudna sytuacja materialna rodziców nie zwalnia ich od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci. Zmuszeni są oni dzielić się z dziećmi nawet najskromniejszymi dochodami, chyba że takiej możliwości są pozbawieni w ogóle.
Z kolei możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanych do alimentacji rodziców określają zarobki i dochody jakie uzyskiwaliby przy pełnym wykorzystaniu sił fizycznych i zdolności umysłowych. Zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego do alimentacji nie należy utożsamiać z wysokością aktualnie osiąganych przez niego zarobków. Przy ocenie, czy dana osoba może zostać obciążona obowiązkiem alimentacyjnym oraz w jakiej wysokości, bierze się pod uwagę nie tyle jej aktualną sytuację majątkową i zarobkową, lecz właśnie to, jakie ma ona w tej mierze możliwości, czyli kwoty, jakie zarabiałby, gdyby owe możliwości wykorzystywał w pełni, z uwzględnieniem takich czynników jak: wiek zobowiązanego, jego stan zdrowia, przygotowanie zawodowe, wykształcenie, czy też możliwości podjęcia zatrudnienia w regionie, w którym zamieszkuje.
Innymi słowy, możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn niezasługujących na usprawiedliwienie. Chodzi tu o przypadki, w których osoba zobowiązana nie wykonuje wyuczonego i dobrze wynagradzanego zawodu, pracuje w niepełnym wymiarze godzin, bądź też pracuje dorywczo
Należy mieć również na uwadze możliwości podniesienia, jak i obniżenia wysokości alimentów przyznanych na dziecko. Wysokość alimentów modyfikowana jest z dwóch powodów. Po pierwsze: jeżeli nastąpiła zmiana sytuacji zarobkowej rodzica, na którym ciąży obowiązek alimentacyjny. Drugą sytuacją, która występuje znacznie częściej jest zwiększenie potrzeb dziecka, co ma przykładowo miejsce w sytuacji, gdy wzrosły koszty jego edukacji, lub potrzebne są środki finansowe na jego leczenie.
Warto pamiętać, że obowiązek alimentacyjny rodzica nie wygasa automatycznie z momentem osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Trwa on do momentu, gdy dziecko ma możliwość samodzielnego utrzymania się, co z reguły wiąże się z momentem uzyskania wykształcenia i przygotowania do wykonywania wybranego zawodu.
Alimenty między małżonkami
Obowiązek alimentacyjny między małżonkami istnieje zarówno w trakcie małżeństwa, jak i po jego ustaniu. Zasadą jest, że każdy z małżonków ma obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, według własnych sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych. Jeśli więc jeden z małżonków nie może zaspokajać swoich potrzeb w takim zakresie, w jakim może to uczynić drugi małżonek, może wystąpić z roszczeniem żądania dostarczania przez niego środków utrzymania na swoją rzecz, czego źródłem jest zasada równej stopy życiowej małżonków. W tej sytuacji Sąd może nakazać, aby wynagrodzenie za pracę lub inne należności przypadające małżonkowi nieprzyczyniającemu się do zaspokajania potrzeb rodziny, były w całości lub części wypłacana do rąk drugiego małżonka.
Z kolei po ustaniu małżeństwa, kodeks rodzinny i opiekuńczy wyróżnia dwie kategorie obowiązków alimentacyjnych między rozwiedzionymi małżonkami: zwykły i rozszerzony. W granicach zwykłego obowiązku alimentacyjnego rozwiedziony małżonek może żądać alimentów od swojego byłego małżonka, pod warunkiem że znajduje się w niedostatku oraz nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Z rozszerzonym obowiązkiem alimentacyjnym mamy natomiast do czynienia w sytuacji, gdy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Przyjęte rozwiązanie nie umożliwia niewinnemu małżonkowi wystąpienie z żądaniem zasądzenia na swoją rzecz alimentów w wysokości zrównującej jego stopę życiową ze stopą, na której żyje eks małżonek, jednakże ma on prawo do bardziej dostatniego poziomu życia, niż tylko wyłącznie żądania zaspokajania swoich usprawiedliwionych potrzeb. Małżonek niewinny będzie zwolniony z obowiązku wykazywania przed Sądem stanu niedostatku, jednakże Sąd oceniając czy na skutek rozwodu doszło do istotnego pogorszenia sytuacji materialnej małżonka niewinnego, dokona porównania jego aktualnej sytuacji z sytuacją, która by istniała, gdyby rozwód nie został orzeczony. O ile alimenty zasądzone na rzecz byłego małżonka z powodu pozostawania przez niego w niedostatku, co do zasady wygasają z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, tak drugi rodzaj obowiązku alimentacyjnego nie jest ograniczony czasowo. Jednak każdy obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi wygasa w przypadku zawarcia przez uprawnionego do alimentów, kolejnego małżeństwa.
Roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego
Matce dziecka pozamałżeńskiego przysługują dwa rodzaje roszczeń przeciwko ojcu dziecka. W pierwszej kolejności może żądać pokrycia typowych kosztów związanych z ciążą i porodem, do których należy zaliczyć koszty opieki lekarza, położnej, czy też wyprawki, obejmującej w szczególności wózek, łóżeczko lub kołyskę, przewijak, wanienkę, fotelik do samochodu, koszty chrztu (becik), odzieży i pościeli niemowlęcej oraz przedmiotów niezbędnych noworodkowi, takich jak: butelka, smoczek, pieluszki, termometr. Drugie z roszczeń kierowanych przeciwko ojcu dziecka, ma na celu zobowiązać go do zwrotu kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Przy czym z ważnych powodów, okres ten może być przedłużony. Podkreślenia wymaga fakt, że opisane wyżej roszczenia nie przysługują w przypadku poronienia lub poddania się zabiegowi usunięcia ciąży, oraz w sytuacji, gdy nie nastąpiło uznanie ojcostwa albo sądowe ustalenie ojcostwa. Skoro bowiem roszczenia kierowane są przeciwko ojcu dziecka, to warunkiem ich dochodzenia jest prawne ustalenia ojcostwa, chociaż nic nie stoi na przeszkodzie, aby omawiane roszczenia zgłosić łącznie z powództwem o ustalenie ojcostwa.
Nasza Kancelaria oferuje Państwu pomoc w szeroko rozumianym zakresie spraw alimentacyjnych. Przygotowujemy dla naszych Klientów kompleksową dokumentację w tym obszarze oraz reprezentujemy ich interesy w sądzie. Doradzamy jakie kroki należy podjąć, aby w świetle okoliczności faktycznych, towarzyszących każdej sprawie zapadło korzystne dla naszych Klientów rozstrzygniecie.