Przesłanki separacji
W przeciwieństwie do rozwodu, którego przesłankami jest zupełność i trwałość rozkładu pożycia, do orzeczenia separacji konieczne jest stwierdzenie zupełności rozkładu pożycia, czyli zaniku między małżonkami więzi w sferze duchowej, fizycznej i gospodarczej. Z kolei, jeśli doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, iż na tle konkretnej sprawy powrót małżonków do wspólnego pożycia już nie nastąpi, wtedy mamy do czynienia z trwałością rozkładu, uzasadniającą orzeczenie rozwodu. W sytuacji, gdy w procesie o separację, jedna ze stron żąda orzeczenia separacji, a druga – rozwodu, wtedy w pierwszej kolejności sąd rozważy orzeczenie rozwodu, jako żądanie dalej idące. Dopiero jeśli sąd uzna, że nie zachodzą przesłanki do orzeczenia rozwodu, przystąpi do oceny zasadność orzeczenia separacji. Mimo stwierdzenia istnienia przesłanki pozytywnej, czyli zupełności rozkładu pożycia między małżonkami, ustawodawca wskazał dwie, analogiczne do rozwodu, przesłanki negatywne separacji, których istnienie będzie wykluczało jej orzeczenie, mianowicie: dobro wspólnych, małoletnich dzieci, oraz zasady współżycia społecznego (czyli orzeczenie separacji w sytuacji, w której jeden z małżonków z powodu choroby wymaga stałej pomocy). Separacja nie obejmuje natomiast trzeciej negatywnej przesłanki rozwodu, tj. żądania rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia.
Różnice między rozwodem a separacją
Tak, jak zostało wskazane wyżej, do orzeczenia separacji nie jest wymagane, aby rozkład pożycia był trwały. Wystarczającą przesłanką jest ustalenie, że rozkład pożycia jest zupełny. Druga różnica polega na tym, że w przeciwieństwie do dopuszczalności orzekania rozwodu, żądanie separacji przez małżonka wyłącznie winnego zupełnego rozkładu pożycia nie stanowi przeszkody w zakresie dopuszczalności jej orzeczenia. Kolejną różnicą jest to, że dla spraw o separację ustawodawca przewidział zarówno drogę procesową, jak i postępowania nieprocesowego (kiedy małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci i zgodnie wnoszą o orzeczenie separacji; opłata sądowa o separację na zgodny wniosek stron to 100,00 zł), podczas gdy postepowanie o rozwód może toczyć się wyłącznie w trybie procesu. Najbardziej istotną różnicą jest jednak fakt, że o ile rozwód znosi definitywnie wszelką wspólność małżeńską, o tyle przepisy regulujące separację przewidują możliwość zniesienia separacji i jej skutków w trybie postępowania nieprocesowego i powrotu małżonków do wspólnego pożycia. Tym samym, po orzeczeniu separacji nie jest możliwe zawarcie nowego związku małżeńskiego (bowiem separacja w przeciwieństwie do rozwodu nie powoduje ustania małżeństwa), oraz powrót do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa (co jest jednak możliwe na gruncie ustawy o zmianie imienia i nazwiska).
Skutki orzeczenia separacji
Przede wszystkim, między małżonkami powstaje przymusowa rozdzielność majątkowa, otwierając drogę do podziału majątku wspólnego. W dalszej kolejności, ustaje obowiązek wspólnego pożycia, przez co małżonkowi opuszczającemu wspólne miejsce zamieszkania nie można przypisać w ewentualnym przyszłym procesie o rozwód winy z tego powodu, oraz współdziałania dla dobra rodziny, chyba że małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci. Wygasa również obowiązek wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny, czy też solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Wyłączeniu ulega domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki. Ponadto separowani małżonkowie nie mogą wspólnie przysposobić dziecka, nie można im powierzyć wspólnego sprawowania opieki oraz sprawowania funkcji rodziny zastępczej. W zakresie prawa spadkowego, separowany małżonek traci przymiot spadkobiercy ustawowego, a co za tym idzie, również prawo do zachowku. Małżonek ulega wyłączeniu od dziedziczenia ustawowego, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenia może żądać każde z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Należy jednak pamiętać, że skoro przesłanką wyłączenia małżonka od dziedziczenia jest zgłoszone żądanie orzeczenia separacji z jego winy, to omawiany skutek nie wchodzi w grę w przypadku zgodnego żądania separacji.
Zniesienie separacji
W przeciwieństwie do rozwodu, w przypadku orzeczenia separacji istnieje możliwość powrotu małżonków do wspólnego pożycia, poprzez złożenie wniosku o zniesienie separacji. Sąd, który orzekł separację, znosi ją na zgodny wniosek małżonków, po przeprowadzeniu rozprawy, w trybie postępowania nieprocesowego. Przy czym zgodne żądanie zniesienia separacji nie musi być wyrażone we wniosku przez obydwoje małżonków. Jedno z małżonków, składając wniosek zainicjuje postępowanie o zniesienie separacji, w trakcie którego drugi z małżonków może przyłączyć się do żądania zniesienia separacji – ustnie na rozprawie lub w piśmie procesowym. W sytuacji, gdy jedno z małżonków nie wyraża zgody na zniesienie separacji, sąd umorzy postępowanie. Zgodny wniosek podlega uwzględnieniu, nawet jeśli między stronami istniał w dalszym ciągu zupełny rozkład pożycia. Uwzględnienie przez sąd wspólnego wniosku powoduje ustanie wszystkich skutków separacji, tak jakby w ogóle jej wcześniej nie orzeczono, z dwoma wyjątkami. Znosząc separację sąd z urzędu rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem, uwzględniając stan rzeczy z chwili orzekania oraz dobro dziecka, jak również orzeka o utrzymaniu rozdzielności majątkowej, o ile małżonkowie złożą dodatkowy zgodny wniosek w tym zakresie. Wniosek o zniesienie separacji na zgodne żądanie małżonków podlega opłacie stałej w wysokości 100,00 zł.
W naszej Kancelarii otrzymają Państwo pomoc w przejściu przez całą procedurą sądową związaną zarówno z orzeczeniem separacji, jak i rozwodem. Oferujemy kompleksową i profesjonalną pomoc w zakresie sporządzania pism i reprezentacji przed sądami obu instancji, jak i służymy poradnictwem w opracowaniu strategii procesowej, na podstawie analizy akt sprawy oraz zgromadzonych dokumentów.