Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się z nim, utrzymywania korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Jeżeli dziecko przebywa stałe u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; dopiero w braku porozumienia o kontaktach rozstrzyga sąd opiekuńczy postanowieniem. Dobro dziecka wymaga zapewnienia małoletniemu jak najszerszych kontaktów z tym z rodziców, z którym nie przebywa na co dzień. Jest to szczególnie ważne w początkowych latach życia dziecka, kiedy nie rozumie konfliktu rodziców, a zmniejszenie częstotliwości spotkań z jednym z nich może odczuwać szczególnie dotkliwie. Konieczne jest ustalenie wzajemnych kontaktów na rozsądnym poziomie, z taką ich organizacją, by odpowiadały zarówno potrzebom emocjonalnym dziecka, jak i były adekwatne do istniejącej w danym momencie relacji między rodzicem i dzieckiem. Stopniowno powinno dochodzić do rozszerzania kontaktów, co pozwoli na dalszy, swobodny rozwój pozytywnych relacji oraz zacieśniania więzi emocjonalnej dziecka z rodzicem, z którym na co dzień wspólnie nie zamieszkuje, i który nie sprawuje bezpośredniej pieczy nad dzieckiem. Celem orzeczenia ustalającego kontakty z dzieckiem jest bowiem dążenie do utrzymania bądź odbudowania właściwych więzów emocjonalnych pomiędzy dzieckiem a osobą uprawnioną do tych kontaktów. W razie niewykonywania albo niewłaściwego wykonywania obowiązków wynikających z orzeczenia albo ugody przed sądem lub mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, możliwe jest wszczęcie postępowania o wykonanie kontaktów, które składa się z dwóch etapów. Pierwszego, którego celem jest uzyskanie orzeczenia grożącego nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku wykonywania kontaktów, oraz drugiego, którego wniosek będzie dotyczył nałożenia na osobę w dalszym ciągu dopuszczającą się naruszenia orzeczenia o kontaktach, obowiązku zapłaty konkretnej sumy pieniężnej stanowiącej iloczyn kwoty ustalonej w poprzednim postanowieniu oraz liczby naruszeń. Innymi słowy, wymuszenie prawidłowej realizacji kontaktów z dzieckiem, następuje przez zagrożenie osobie dopuszczającej się naruszeń (czyli zarówno osobie, pod której pieczą dziecko pozostaje, jak i osobie uprawnionej do kontaktu z dzieckiem) koniecznością zapłaty określonej kwoty. Wysokość sumy pieniężnej oznaczana jest przez sąd opiekuńczy z uwzględnieniem sytuacji majątkowej osób zobowiązanych do wykonywania obowiązków.
Porozumienie rodzicielskie
W pierwszej kolejności o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem rodziców po rozwodzie, rodziców niebędących małżonkami, którzy pozostają w rozłączeniu, jak i małżonków pozostających w faktycznej separacji – powinni decydować sami rodzice. Ustawodawca przyjął, iż decyzja ta powinna przybrać formę pisemnego porozumienia, zwanego również porozumieniem rodzicielskim lub rodzicielskim planem wychowawczym. Dopiero wtedy, gdy takie porozumienie nie zostanie między rodzicami wypracowane – sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzygać będzie o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. W przypadku stwierdzenia, że wymaga tego dobro dziecka, sąd będzie mógł powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, np. do prawa współdecydowania o istotnych sprawach dziecka w zakresie: edukacji, majątku dziecka, religii, podejmowania planowanych zabiegów operacyjnych, zasadach wychowania, organizacji wypoczynku oraz do prawa do informacji o podejmowanym przez drugiego rodziaca leczeniu dziecka oraz do zapisywania i odbywania wizyt lekarskich z dzieckiem w czasie w którym sprawuje opiekę nad dzieckiem jeśli stan jego zdrowia tego wymaga.
Opieka naprzemienna
W obowiązującym stanie prawnym nie ma podstaw do tzw. władzy naprzemiennej, natomiast niewykluczona jest tzw. opieka (piecza) naprzemienna w ramach wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej. Rodzice mogą bowiem postanowić w sporządzonym przez siebie porozumieniu rodzicielskim (rodzicielskim planie wychowawczym), o którym mowa w art. 107 § 2 KRO, że dziecko będzie przebywać okresowo u każdego z rodziców. Najczęściej ustala się, że małoletni będzie przebywać z każdym z rodziców przez 2 tygodnie w miesiącu w systemie tydzień na tydzień, lub dwa tygodnie na dwa tygodnie. Jednocześnie z uregulowaniem sprawowania opieki nad dzieckiem w porozumieniu rodzicielskim ustala się również sposób pokrywania kosztów jego utrzymania. Zwykle przyjmuje się, że koszty te rodzice będą ponosić po połowie, przy czym można dodatkowo ustalić, iż raz na kwartał lub pół roku rodzice będą dokonywać rozliczeń wydatków na potrzeby małoletniego dizecka w celu ustalenia, czy uczestniczą w kosztach jego utrzymania w równym stopniu. Istotnym jest, że sam fakt sprawowania opieki naprzemiennej przez rodziców sam w sobie nie stanowi niejako automatycznej podstawy do ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego rodzica względem dziecka, jednak umożliwia jego modyfikację w oparciu o podobny wkład osobisty rodziców w opiękę i wychowanie dziecka.
Wydanie dziecka
W sytuacji, gdy rodzic samowolnie uprowadzi bądź zatrzyma dziecko po zrealizowanych kontaktach, drugi rodzic, posiadający pełną władzę rodzicielską lub ograniczoną do decydowania o istotnych sprawach dziecka – ma prawo w każdym przypadku wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania dziecka (jeżeli dziecko nie ma wyraźnie określonego miejsca zamieszkania, wówczas właściwość sądu określa miejsce pobytu dziecka, natomiast jeżeli miejsce pobytu dziecka nie jest znane, sąd przeprowadzi stosowne dochodzenie, w szczególności sąd może zażądać ustalenia miejsca pobytu dziecka przez Policję) z wnioskiem o wydanie dziecka, który podlega opłacie stałej w wysokości 40 zł. W merytorycznym postanowieniu kończącym postępowanie sąd określa termin oddania dziecka, po którego bezskutecznym upływie zarządza się na wniosek uprawnionego przymusowe odebranie dziecka przez kuratora sądowego.
Zaprzeczenie i ustalenie ojcostwa
Zgodnie z brzmieniem art. 85 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka. Powyższe domniemanie prawne jest domniemaniem, które może być obalone. Ciężar dowodu, gdy chodzi o obalenie tegoż domniemania spoczywa na pozwanym mężczyźnie. Winien on podjąć ewentualną obronę w dwóch zasadniczych kwestiach: co do tego, iż nie obcował z matką dziecka w okresie jego poczęcia, bądź co do tego, że nawet mimo obcowania z matką dziecka w tym okresie nie jest ojcem dziecka. Celem procesu o zaprzeczenie ojcostwa nie jest ustalenie biologicznego ojcostwa męża matki, lecz obalenie ustawowego domniemania, że dziecko od niego pochodzi. Najdalej idącym dowodem, którego przeprowadzenia mogą żądać strony w toku postępowania, są badania DNA na podstawie próbek pochodzących od męża matki, matki dziecka, dziecka oraz ewentualnie domniemanego ojca dziecka. I, o ile, matka oraz dziecko nie miały przeszczepu szpiku, albo transfuzji krwi w okresie 3 miesięcy od daty pobrania próbek, oraz jeżeli domniemany ojciec nie miał brata bliźniaka jednojajowego, to z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością (99,99 %) można wykluczyć lub ustalić ojcostwo męża matki. Należy pamiętać, że powództwo o zaprzeczenie ojcostwa ograniczone jest terminem. Zgodnie z brzmieniem art. 63 k.r.o. mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu 6 miesięcy od dnia w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w ciągu sześciu miesięcy od urodzenia dziecka, natomiast dziecko może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki po osiągnięciu pełnoletności, nie później jednak niż w ciągu trzech lat.
Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Jednakże matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności. Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Pozwany może albo uznać powództwo, oświadczając, że jest ojcem dziecka, lub zakwestionować swoje ojcostwo wskazując, że matka dziecka w okresie koncepcyjnym obcowała płciowo z innym mężczyzną i zażądać przeprowadzenia dowodu z badań genetycznych. W wyroku ustalającym ojcostwo Sąd nadaje dziecku nazwisko. W sytuacji, jeśli matka złoży wniosek o pozostawienie dziecku swojego nazwiska, a pozwany się temu nie sprzeciwi i nie będzie wnosił o nadanie dziecku nazwiska ojca, to Sąd nie będzie miał podstaw do orzeczenia o nazwisku dziecka wbrew woli rodziców i pozostawi dziecku nazawisko matki. W postępowaniu o ustalenie ojcostwa, można wystąpić ponadto z następującymi żądaniami przeciwko pozwanemu: pozbawienia/ograniczenia/zawieszenia władzy rodzicielskiej, zasądzenia alimentów na rzecz dziecka (konsekwencją ustalenia oraz uznania ojcostwa pozwanego jest obowiązek przyczyniania się przez niego do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania małoletniego dziecka w formie renty alimentacyjnej) oraz zasądzenia zwrotu kosztów związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki dziecka. Matka dziecka może żądać pokrycia zwyczajowo przyjętych, normalnych, typowych kosztów związanych z ciążą i porodem. W grupie tej mieszczą się koszty wyprawki dla dziecka, zakup łóżeczka, wózka i opieki lekarskiej. Drugie z roszczeń zobowiązuje ojca dziecka do zwrotu kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu, do którego można zaliczyć koszt zakupu suplementów diety i witamin, koszt zakupu wyżywienia dla matki oraz koszt zakup odzieży ciążowej. Zobowiązanie to z ważnych powodów może być przedłużone na czas dłuższy niż 3 miesiące. Co istotne, strona dochodząca ustalenia ojcostwa oraz roszczeń z tym związanych nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych.